बालवाडी शिक्षिका प्रशिक्षण वर्गाचा उद्देश शिक्षिकांच्या गुणवत्तेत वाढ करणे आणि त्यांना शिक्षण क्षेत्रात सक्षम बनवणे आहे. या प्रशिक्षण वर्गाचा लाभ आजपर्यंत जवळपास ३५० महिलांनी घेतला आहे. या महिलांनी विविध शैक्षणिक संस्थांमध्ये कार्यरत होऊन बालकांच्या शिक्षणात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे.
प्रशिक्षण वर्गात शिक्षिकाांना शैक्षणिक तत्त्वे, बालकांच्या विकासाचे मनोविज्ञान, आणि विविध शिक्षण पद्धतींचा अभ्यास करणे शिकवले जाते. यामुळे त्या अधिक सक्षम बनतात आणि मुलांना योग्य मार्गदर्शन करण्यासाठी सज्ज होतात.
या प्रशिक्षणामुळे महिलांना शिक्षण क्षेत्रात करिअर बनवण्यासाठी आवश्यक कौशल्ये मिळतात. त्यांनी त्यांच्या कुटुंबासाठी आर्थिक स्थैर्य निर्माण केले आहे, तसेच समाजात शिक्षणाच्या क्षेत्रात उच्च स्थान प्राप्त केले आहे.
बालवाडी शिक्षिका प्रशिक्षण वर्गामुळे शिक्षिकांच्या क्षमतांचा विकास होतो, जो मुलांच्या उज्ज्वल भविष्याच्या दिशेने एक महत्वपूर्ण पाऊल आहे.
१९९६ पासून मुळशी, भोर, हवेली, खेड या तालुक्यातील १०० खेड्यांमध्ये सुरू केलेला फिरती प्रयोगशाळा व ग्रामविकास प्रकल्प विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक विकासासाठी महत्त्वपूर्ण ठरला आहे. या प्रकल्पाच्या माध्यमातून सुमारे दीड लाख विद्यार्थ्यांना विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या संधी उपलब्ध झाल्या आहेत.
गेल्या पाच वर्षांपासून, सुमारे १२,००० विद्यार्थ्यांना रोबोटिक्सवर आधारित प्रयोग करण्याची अनमोल संधी मिळाली आहे. या प्रयोगशाळांमध्ये विद्यार्थ्यांना व्यावहारिक ज्ञान मिळवण्यास, समस्या सोडवण्यास, आणि नवोन्मेषी विचारधारेस प्रोत्साहन देण्यास मदत केली जाते.
फिरती प्रयोगशाळा या प्रकल्पात विद्यार्थ्यांना विज्ञानाच्या तत्त्वांचा अभ्यास करण्यात सुलभता येते, ज्यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो. या उपक्रमामुळे ग्रामीण विद्यार्थ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाशी जोडण्यात येते, जे त्यांना भविष्यातील करिअरसाठी तयार करते.
फिरती प्रयोगशाळा व ग्रामविकास प्रकल्पाने ग्रामीण भागात शिक्षणाची गुणवत्ता सुधारण्यास आणि विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासास मदत केली आहे.
स्पर्धा परीक्षा मार्गदर्शन व अभ्यासिका केंद्राने राज्यस्तरावरील शासकीय अधिकारी होण्यासाठी आवश्यक असलेल्या परीक्षांसाठी आवश्यक मार्गदर्शन प्रदान केले आहे. या केंद्रात प्रशिक्षित तज्ञांनी विद्यार्थ्यांना विविध शासकीय परीक्षा तयारीसाठी मार्गदर्शन केले, ज्यामुळे त्यांना आवश्यक कौशल्ये आणि माहिती मिळाली.
आतापर्यंत ३५० च्यावर विद्यार्थ्यांनी या केंद्राच्या मार्गदर्शनाचा लाभ घेतला आहे आणि विविध शासकीय खात्यांमध्ये अधिकारी म्हणून नियुक्ती मिळवली आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांच्या करिअरमध्ये एक महत्त्वपूर्ण वळण आले आहे.
केंद्रात अभ्यासिका, टेस्ट सिरीज, आणि व्यक्तिमत्त्व विकासाच्या कार्यशाळा आयोजित केल्या जातात. यामुळे विद्यार्थ्यांना आत्मविश्वास आणि तयारीसाठी आवश्यक साधने मिळतात.
स्पर्धा परीक्षा मार्गदर्शन व अभ्यासिका केंद्रामुळे अनेक विद्यार्थ्यांना आपल्या स्वप्नातील करिअर साधण्याची संधी मिळाली आहे, ज्यामुळे ते आपल्या कुटुंबासाठी आणि समाजासाठी एक सकारात्मक उदाहरण ठरले आहेत.
ऑगस्ट २००३ मध्ये सुरू झालेल्या समुपदेशन विभागामुळे विद्यार्थ्यांना करिअर मार्गदर्शन मिळवण्याची संधी उपलब्ध झाली आहे. या विभागात विविध मानसशास्त्रीय चाचण्या आणि वैयक्तिक समुपदेशनावर विशेष लक्ष केंद्रित केले जाते, जे विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्य आणि शैक्षणिक यशासाठी अत्यंत महत्वाचे आहे.
विभागात विविध व्याख्यान आणि कार्यशाळा आयोजित केल्या जातात, ज्याद्वारे पालकांना आणि कार्यकर्त्यांना योग्य मार्गदर्शन दिले जाते. यामुळे ते त्यांच्या मुलांच्या शैक्षणिक आणि वैयक्तिक विकासात अधिक प्रभावी भूमिका बजावू शकतात.
समुपदेशन विभाग विद्यार्थ्यांना त्यांच्या क्षमता ओळखण्यास, योग्य करिअर निवडण्यास, आणि वैयक्तिक समस्यांवर मात करण्यास मदत करतो. यामुळे विद्यार्थ्यांचा आत्मविश्वास वाढतो आणि त्यांचे निर्णय घेण्याचे कौशल्य सुधारते.
या उपक्रमामुळे विद्यार्थ्यांना, पालकांना, आणि कार्यकर्त्यांना एकत्र येऊन विकासाच्या मार्गावर चालण्यासाठी प्रेरणा मिळते.
उत्थान विभागाचा मुख्य दृष्टिकोन म्हणजे राष्ट्रघडणीसाठी मानवी संसाधनांची योग्यरित्या निर्मिती करणे. या विभागाचे मिशन सर्वांगीण विकास साधण्यासाठी विविध कार्यक्रमांचे आयोजन करून त्यांच्या कार्यान्वयनास चालना देणे आहे. ‘स्व’-रूपवर्धिनी संस्था गेल्या ४५ वर्षांपासून शैक्षणिक आणि सामाजिक क्षेत्रात कार्यरत आहे. संस्थेच्या १५ शाखांद्वारे वंचित आणि उपेक्षित मुलांना शिक्षण देण्याचे कार्य सुरू आहे. विशेषत, पुणे शहराच्या पूर्व भागात राहणाऱ्या मुलांसाठी विविध शैक्षणिक व संस्कार वर्ग चालवले जातात.
२०१६ मध्ये ‘स्व’-रूपवर्धिनीने ‘उत्थान’ हा नवीन विभाग सुरू केला, ज्याचा उद्देश वस्तीतील मुलांना सर्वांगीण विकासाची संधी प्रदान करणे आणि त्यांच्या शिक्षणाच्या गुणवत्ता सुधारण्याचे आहे. या विभागाचे कार्यक्षेत्र पुणे शहराच्या पूर्व भागातील सर्व सेवा वस्त्यांमध्ये आहे, जिथे स्थानिक समुदायाच्या विविध घटकांसाठी सेवा प्रदान केली जाते.
उत्थान विभागातील अभ्यासिका आणि संस्कार वर्ग पाच प्रमुख स्तंभावर आधारित आहेत: व्यावहारिक गणित, भाषिक विकास, स्वयंशिस्त, व्यक्तिमत्व विकास, आणि अभ्यास कौशल्य. या वर्गांमुळे मुलांचा सर्वांगीण विकास साधला जातो, आणि उत्कृष्ट व्यवस्थापन व शांत वातावरणामुळे मुलांना दर्जेदार शिक्षण मिळवता येते.
रुग्ण साहाय्यक वर्ग हा टिळक महाराष्ट्र विद्यापीठाचा मान्यताप्राप्त अभ्यासक्रम आहे, जो आजतागायत सुमारे ६००० महिला व मुलींनी यशस्वीरित्या पूर्ण केला आहे. या प्रशिक्षणाचा लाभ घेतलेल्या जवळपास ९०% महिला सध्या विविध रुग्णालयांमध्ये काम करत आहेत, ज्यामुळे त्यांना आर्थिक स्वावलंबन आणि समाजात प्रतिष्ठा मिळाली आहे. २००७ साली मुळशीतील माले येथे या अभ्यासक्रमाची सुरुवात झाली आणि त्यानंतर सांगली, दौंड, बार्शी अशा विविध ठिकाणी या उपक्रमाचा विस्तार करण्यात आला आहे. रुग्ण साहाय्यक वर्गाच्या माध्यमातून महिलांना आवश्यक त्या कौशल्यांचे प्रशिक्षण दिले जाते, ज्यामुळे त्या रुग्णालयातील विविध कार्यांमध्ये कुशलतेने काम करू शकतात. या उपक्रमामुळे ग्रामीण आणि शहरी भागातील महिलांना रोजगाराच्या संधी उपलब्ध झाल्या आहेत, तसेच त्यांच्या कुटुंबांमध्ये आर्थिक स्थैर्य आले आहे.
शिवणकला वर्गाच्या माध्यमातून १००० पेक्षा जास्त महिलांना स्वयंरोजगार मिळविण्याची संधी मिळाली आहे. या वर्गाचा उद्देश महिलांना शिवणकलेचे प्रशिक्षण देऊन त्यांना आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी बनवणे आहे. या उपक्रमामुळे महिलांना नवे कौशल्य शिकून स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्याची संधी मिळते.
शिवणकला वर्गात महिलांना विविध प्रकारच्या कपड्यांची शिवण, पॅटर्न कटिंग, डिझायनिंग, आणि फॅब्रिक निवड याबद्दल सखोल ज्ञान दिले जाते. यामुळे त्यांच्या कौशल्यांमध्ये सुधारणा होते आणि त्यांना उत्तम दर्जाचे उत्पादने तयार करण्याचे तंत्र शिकवले जाते.
या प्रशिक्षणामुळे महिलांना बाजारपेठेतील मागणीनुसार उत्पादन तयार करून विक्री करण्याची संधी मिळते, ज्यामुळे त्यांना नियमित उत्पन्नाचे साधन मिळते. शिवणकलेच्या कौशल्याने त्यांनी आपल्या कुटुंबाला आर्थिक स्थैर्य प्राप्त करून दिले आहे.
शिवणकला वर्गाच्या माध्यमातून महिलांना आत्मविश्वास, आर्थिक स्वातंत्र्य, आणि सामाजिक प्रतिष्ठा मिळवण्याची संधी मिळते. हा वर्ग त्यांच्या जीवनात एक महत्वपूर्ण बदल घडवून आणतो आणि त्यांना स्वावलंबनाच्या मार्गावर पुढे घेऊन जातो.
पूर्व भागातील वस्त्यांमधील निरक्षर महिलांसाठी साक्षरता वर्ग चालवण्याचा उद्देश हा महिलांना मूलभूत शिक्षण आणि साक्षरतेची संधी उपलब्ध करून देणे आहे. या उपक्रमामुळे महिलांना वाचन, लेखन, आणि अंकगणित यांचा प्राथमिक अभ्यास करण्याची संधी मिळते. उर्दू भाषिक ४९ महिलाही या वर्गाचा लाभ घेतात, ज्यामुळे त्यांच्या मातृभाषेतून शिक्षण घेणे सुलभ होते.
आजपर्यंत १००० पेक्षा जास्त महिला या साक्षरता वर्गांच्या माध्यमातून साक्षर झाल्या आहेत. यामुळे त्यांना स्वतःच्या आणि आपल्या कुटुंबाच्या दैनंदिन जीवनात अधिक आत्मविश्वास आणि स्वातंत्र्य अनुभवता येते.
साक्षरता वर्गाच्या माध्यमातून महिलांना केवळ साक्षरता शिकवली जात नाही, तर त्यांना आरोग्य, स्वच्छता, आर्थिक व्यवहार, आणि इतर सामाजिक कौशल्यांबद्दलही माहिती दिली जाते. यामुळे त्यांच्या जीवनाच्या प्रत्येक क्षेत्रात सुधारणा होते.
या उपक्रमामुळे महिलांना त्यांच्या हक्कांची जाणीव होते, त्यांची मानसिकता बदलते, आणि त्यांना एक नवा आत्मविश्वास प्राप्त होतो. या वर्गांमुळे महिलांची जीवनमान उंचावते आणि समाजात त्यांचा आदर वाढतो.
साक्षरता वर्गाच्या माध्यमातून आम्ही महिलांच्या सर्वांगीण विकासासाठी योगदान देत आहोत, ज्यामुळे त्यांचे जीवन अधिक सुकर आणि समृद्ध होईल.
